Mukozit ve Ağız Bakımı
Oral mukozit Kemoterapi ve radyoterapi tedavisi alan kanser hastalarında görülen ülseratif ve inflamatuar bir süreçtir. Oral mukozit kanser tedavisinde sık gözlemlenen komplikasyonlardan biridir. Kemoterapi ve baş-boyun radyoterapisi gibi kanser tedavisi alanların yaklaşık % 40’ında gözlemlenmektedir. Mukozit hastanın yaşam kalitesini azaltır. Beraberinde ağrı, beslenmede azalma, yutma güçlüğü, ileri evrede konuşma zorlukları ve sistemik enfeksiyonlarda da artışlara neden olarak hastanın tedavi sürecinde değişiklilere neden olur ve hatta tedavide ertelemelere neden olur.
Kemoterapi ve radyoterapi alan pediatrik kanser hastalarının oral sağlıklarının korunması oldukça önemlidir. Pediatrik kanser hastalarında görülen septisemilerin üçte birinin oral komplikasyonlara bağlı geliştiğini gösteren çalışmalar vardır. Kanserli çocuk hastalarda uygulanan tedaviler sonrası oral komplikasyon riski erişkinlere oranla üç kat daha fazladır.
Tedavinin başlamasıyla beraber ağız bakımı oldukça önemli bir hale gelmektedir. Günlük ağız bakımı, ağız hijyeni sağlanarak enfeksiyonların engellenmesini, ağrı ve ağız kuruluğu azaltılarak beslenmenin devamının sağlanmasını ve ağızda oluşabilecek kötü kokuların giderilmesini amaçlar. Tedavisinin başlamasıyla beraber 7‐14gün içinde çocuk hastada mukozit, dişetlerinde ağrı, tat kaybı, ağız kuruluğu, dişetlerinde kanama ve tüm bunlara bağlı olarak iştahsızlık, yutkunma güçlüğü görülebilir.
Mukozitte klinik ve semptomatik iyileşme verilen kemoterapiye bağlıdır. Mukozitte tedavinin bitiminden üç hafta sonra, radyoterapi mukozitlerinde ise tedaviden iki hafta sonra iyileşme başlar. Kemoterapi ve radyoterapi alan hastalarda mukozit kaçınılmazdır. Ancak iyi bir ağız hijyen politikası ve sık sade su veya salin, bikarbonatlı su ile yapılan gargaraların yararı unutulmamalıdır. Çocuk hastalarda oral mukozitin önlenmesi ve tedavisi için önerilen çok sayıda ajan olmasına karşın bunların etkinliğine dair güçlü bilimsel kanıtlar bulunamamıştır, onkoloji merkezleri deneyimlerine dayanarak mukozite yönelik farklı protokolleri kullanmaktadırlar.
Mukozit gelişmesine yol açan kemoterapi ilaçları; methotrexate, 5-fluorouracil gibi antimetabolitler, dactinomycin, adriamicin, bleomycin gibi antibiyotikler ve vinblastine gibi bitki alkoloidleridir. Bu ilaçların stomatit gelişimi üzerine iki kat daha fazla etkiye sahip olduğu düşünülmektedir. Diğer yandan modern kanser tedavisi kemoterapi ilaçlarının ya da kemoterapi ilaçları ile radyoterapinin kombine kullanımını içermektedir. Bu kombine tedavi ise, mukozit riskini daha da arttırmaktadır. Ayrıca verilen kemoterapi ilaçlarının yanısıra hastaya ait bazı bireysel özellikler de mukozit gelişimini kolaylaştırmaktadır. Mukozitten korunmak için günlük ağız bakımı düzenli bir şekilde yapılmalıdır. Mukozit oluştuğunda ise ona yönelik ağız bakım tedavisi uygulanmalıdır.
Günlük Ağız Bakımı Nasıl Yapılmalıdır?
- Bebek ve küçük çocuklarda işaret ya da serçe parmağınıza gazlı bez sarılır ve karbonatlı su ile ıslatılır. Önce dil üzeri, dişler ve yanak içi silinir. Bu uygulama 2 /3 kez tekrarlanır.
- Eğer çocuk dişlerini fırçalayabiliyorsa yumuşak diş fırçası ile dişler fırçalanır ve ağız içi temizlenir.
- Diş fırçası önce sıcak su ile yıkanmalıdır. Bu işlem fırçanın yumuşamasını sağlarken enfeksiyon oluşumunu da engeller.
- Diş fırçası kullanıldıktan sonra temizlenmeli, kurutulmalı ve kapalı bir kutu içinde saklanmalıdır.
- Diş fırçası her 3 ayda bir değiştirilmelidir.
- Fırça kullanılmadığı durumlarda ağız içini damak dil ve dudaklar iyice silinmelidir.
- Fırçalama sonrası karbonatlı su ile ağız iyice çalkalanmalı ve dudaklar nemlendirilmelidir.
- Çocuğunuzun her gün ağzını iyice kontrol edin.
1.Tuzlu Su İle Ağız Bakımı
- Bir su bardağı su kaynatılır ve soğutulur
- İçine yarım çay kaşığı tuz konulur.
- 5 yaş ve üstü çocuklar günde 4-6 kez ağzını çalkalamalıdır.
- Çocuğunuz 5 yaşından küçük ise gazlı bezi bu hazırladığınız solüsyonla ıslatarak iyice siliniz.
2.Karbonatlı Su İle Ağız Bakımı
- Bir su bardağı kaynatılmış ve soğutulmuş suya bir çay kaşığı karbonat konulur.
- Günde 4-6 kez , ağız gargara yapılır. Küçük çocuklarda ağız içi gazlı bezle silinir.
- Benzidamine Hidroklorür (Tantum)
- Ağız içinde yara varsa ağrı kesici ve enfeksiyonu önlemek için uygulanmalıdır.
- Küçük çocuklarda kullanmayınız!!!
- SPREY:Çocuklarda güde 4 x4 kez ağız içerisine püskürtme ile uygulanır. GARGARA: 15 ml ile ağız içerisi 30 saniye çalkalanmalıdır.
4. Nistanin (mikostatin/fungostatin)
- Ağızda pamukçuk ve mantar enfeksiyonu oluşumunu engeller.
- Damlalığı kullanarak günde 4 kez 4/6 damla verilir(bebeklerde 1/2 damla).
- Uygulamadan yarım saat sonra yemek yenmelidir. Böylece etkinliği sağlanır.
- Kortizon kullanan çocuklar mutlaka düzenli kullanmalıdır.
5. Glutamin
- Ağız içindeki yaraların iyileşmesini sağlar.
- Doktor ve hemşirenizin belirlediği miktarda hazırlanır ve ağız içerisi yaklaşık 2 -3 dk. çalkalanıp sonra yutulmalıdır. Günde iki kez yapılmalıdır.
Kaynaklar
Dalgıç G, Karadağ A, Kuzu N. Kemoterapiye bağlı gelişen stomatitte hemşirelik bakımı, C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 1998; 2(2): 53-59.
Kılınç G. Çocuklarda Kemoterapi ve Radyoterapi İlişkili Oral Komplikasyonlar. DEÜ Tıp Fakültesi Dergisi Cilt 26, Sayı 12012;75 – 83.
Çakur B, Miloğlu Ö, Harorlı A. Radyoterapi ve kemoterapi gören hastalarda oral bakım. Atatürk Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi 2006;16:50-55.
Kılınç G. Kemoterapi Gören Çocuklarda Ağız Diş Sağlığı.TDBD Bilimsel 2007;101:72-74.
Kamberk S, Akal N. Kemik İliği Transplantasyonunun Çocuk Ağız Diş Saplığı Üzerine Etkileri. Cumhuriyet Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi 2001;4:57-60.
Hazırlayan: Hem. Gül İNAN
E-posta: d.gulinan@hotmail.com